Patroni białołęckich ulic #36- Hanka Ordonówna

W tym artykule przeczytasz między innymi o:

• patronie ulicy
• ciekawostkach z jego życia

Hanka Ordonówna, właśc. Marianna Tyszkiewicz z domu Pietruszyńska (ur. 4 sierpnia 1902 w Warszawie, zm. 8 września 1950 w Bejrucie) – polska piosenkarka, autorka wierszy i tekstów piosenek, tancerka i aktorka.

Życiorys

Urodziła się w kamienicy przy ul. Żelaznej 68 w Warszawie. Była córką Władysława Pietruszyńskiego i Heleny z d. Bieńkowskiej. Jej ojciec był kolejarzem.

W dzieciństwie uczęszczała do szkoły baletowej przy Teatrze Wielkim w Warszawie, a w wieku 16 lat debiutowała w teatrzyku rewiowym „Sfinks” w programie Niech żyje pokój!. Z czasem otwierała tańcem kolejne programy teatru, zarówno solowo, jak i w duecie z Bolesławem Brodelkiewiczem.  W tym okresie, za namową Karola Hanusza, przybrała pseudonim artystyczny Anna Ordon. W „Sfinksie” zadebiutowała także jako piosenkarka utworem „Szkoda słów”, którego słowa napisał dla niej Artur Tur; jej występ wokalny został jednak chłodno przyjęty przez krytyków i szybko zszedł z afisza.

Po odejściu ze „Sfinksa” przeszła do kabaretu „Wesoły Ul” w Lublinie, w którym występowała już jako Hanka Ordonówna i zyskała popularność jako wykonawczyni piosenek o tematyce żołnierskiej, m.in. „O mój rozmarynie” i „Ułani, ułani, malowane dzieci”. W tym okresie nawiązała romantyczną relację z reżyserem Januszem Sarneckim. Nieszczęśliwie zakochana w Januszu Sarneckim, próbowała popełnić samobójstwo, strzelając sobie w skroń; nieudany postrzał pozostawił na jej ciele bliznę, którą zakrywała kapeluszami lub toczkami. Po upadku lubelskiego teatru wróciła do Warszawy i, dzięki wstawiennictwu Karola Hanusza, w 1919 podjęła pracę w kabarecie Miraż, po czym powróciła do Sfinksa, gdzie zagrała jedną z głównych ról w spektaklu Na księżycu. Po sprzedaniu budynku siedziby rewii wróciła jako wokalistka do Mirażu, a po jego spaleniu w 1920 wyjechała do Lwowa, gdzie śpiewała w kabarecie „Bagatela” oraz tańczyła w klubie „Ul”. Niedługo później zaczęła występować w Operze Krakowskiej i Teatrze „Lutnia” w Wilnie. Na początku 1923 grała w warszawskim „Stańczyku”. Od marca 1923 rozpoczęła karierę jako szansonistka w kabarecie Qui Pro Quo, w którym występowała do 1931. W 1924 występowała także na zagranicznych scenach – w Niemczech i we Francji. We Włoszech, w Wiedniu i w Paryżu uzupełniała swoją wokalną edukację. Od 1931 występowała również w teatrach: „Banda”, „Wielka Rewia” i „Cyrulik Warszawski”.

Dużą rolę w ukształtowaniu jej scenicznej dojrzałości odegrał Fryderyk Jarosy, pod którego kierunkiem wykształciła swój niepowtarzalny styl, stając się dojrzałą artystką. Sławę, nieprzemijającą do wybuchu wojny, dało jej wykonanie piosenki „Miłość ci wszystko wybaczy” z filmu Szpieg w masce (1933), która, po premierze produkcji filmowej, stała się wizytówką Ordonówny. W wielu miastach Polski dawała liczne koncerty jako artystka sceniczna (diseuse), a także odbywała zagraniczne tournée. Przyjmowano ją entuzjastycznie w Atenach, Bejrucie, Damaszku, Jerozolimie, Tel Awiwie, Kairze, Rydze i w Stanach Zjednoczonych. Występowała także m.in. w Paryżu, Berlinie i w Wiedniu. Samodzielnie przygotowywała kostiumy sceniczne dla siebie, jej partnerem w duecie scenicznym był Igo Sym.

30 kwietnia 1931 w warszawskim kościele pw. Bożego Ciała wyszła za hrabiego Michała Tyszkiewicza, który był też autorem tekstów wielu jej piosenek. Ich małżeństwo początkowo zostało uznane przez rodzinę hrabiego za mezalians. Przed wybuchem II wojny światowej Tyszkiewiczowie często bywali w Ornianach – posiadłości Michała Tyszkiewicza położonej niedaleko Wilna. W 1922 posiadał majątki ziemskie o powierzchni 15 420 ha. Mimo że została hrabiną, nadal występowała w kabarecie i dodatkowo jeździła konno w rewii cyrkowej. Intensywna praca spowodowała powrót choroby płuc, z której udało jej się wyleczyć dzięki intensywnej opiece męża i lekarzy. Po powrocie do zdrowia koncertowała w Stanach Zjednoczonych, skąd wróciła do Polski w 1939.

Po wybuchu II wojny światowej przebywała początkowo w Warszawie, gdzie jesienią 1939 została uwięziona na Pawiaku. Do jej aresztowania doszło po wcześniej zaaranżowanym spotkaniu z Igo Symem (przedwojennym partnerem scenicznym Ordonówny), który był konfidentem Gestapo. Została zwolniona dzięki staraniom męża – w 1940 Tyszkiewicz otrzymał obywatelstwo litewskie, dzięki czemu udało mu się wydostać żonę z więzienia. Po zwolnieniu Ordonówna z mężem wyjechała do Wilna, gdzie jako obywatele litewscy brali udział w polskim życiu kulturalno-towarzyskim. W Wilnie w latach 1940–1941 grała w Teatrze na Pohulance, w „Lutni” i w Polskim Teatrze Dramatycznym. Kolejny raz aresztowana, tym razem przez NKWD po aneksji Litwy przez ZSRR, została wywieziona do łagru w Uzbekistanie, a jej mąż w głąb Rosji.

Trudne warunki życia w czasie zesłania spowodowały nawrót choroby płuc, której już nigdy nie udało się wyleczyć. Po zwolnieniu z zesłania, w następstwie układu Sikorski-Majski, Ordonówna początkowo zorganizowała teatr w polskim ośrodku w Tocku, później zajęła się organizowaniem pomocy dla osieroconych dzieci polskich wygnańców. Z uwagi na zły stan zdrowia wyjechała do Taszkentu. W tym okresie spotkała się ponownie z mężem. Po zerwaniu przez ZSRR stosunków z rządem RP (co nastąpiło po ujawnieniu w 1943 zbrodni katyńskiej) została ewakuowana razem z sierocińcem przez Bombaj w Indiach do Bejrutu w Libanie.

Pogarszający się stan zdrowia zmusił ją do zamieszkania z mężem w Bejrucie i podjęcia poważniejszego leczenia. Tam zorganizowała szereg przedstawień patriotycznych, prowadziła aktorskie kółko dramatyczne i zagrała kilka recitali, poza tym amatorsko zajmowała się malarstwem i pisała wiersze. Ciężko chorowała na gruźlicę. Zmarła na tyfus zarażona przez męża, który pomagał uchodźcom w czasie epidemii. Pochowana została na polskim cmentarzu w Bejrucie. Na jej grobie wykuto napis: „ŚP Maria Hanna Tyszkiewiczowa Hanka Ordonówna. Ur. 25 IX 1902 zm. 8 IX 1950.